Zamość - miejsca które warto zwiedzić

Zamość, nazywane często „perłą renesansu”, to miasto na prawach powiatu w województwie lubelskim, znane z unikatowego zespołu architektoniczno-urbanistycznego Starego Miasta, które w 1992 roku zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Miasto zostało założone w 1580 roku przez kanclerza Jana Zamoyskiego, a jego architektura, zaprojektowana przez Bernardo Morando, odzwierciedla ideał miasta idealnego z regularnym rynkiem i systemem ulic. Zamość wyróżnia się także bastionami i nadszańcami, częściowo z okresu zaborów. W ciągu swojej historii Zamość przeżywał okresy szybkiego rozwoju, szczególnie w XVII wieku, kiedy to przyciągał mieszkańców z różnych narodowości, aż po okupację niemiecką w czasie II wojny światowej, która przyniosła tragiczną zagładę lokalnej ludności żydowskiej. W Zamościu działają różne instytucje kulturalne, organizowane są liczne festiwale, w tym Zamojskie Lato Teatralne oraz Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny, które przyciągają turystów i miłośników kultury. W mieście istnieją trzy uczelnie wyższe, co świadczy o jego roli jako ośrodka edukacyjnego. Ciekawostką jest, że Zamość jest również znane jako miejsce, gdzie kręcono film „Przypadek Pekosińskiego”. Zamość to nie tylko miejsce bogate w historię i kulturę, ale także żywy ośrodek społeczny z rozwiniętą infrastrukturą, pięknymi terenami zielonymi wokół Starego Miasta oraz atrakcjami turystycznymi, które czynią je destynacją godną odwiedzenia.

Synagoga w Zamościu, położona na Starym Mieście przy ulicy Ludwika Zamenhofa, jest najlepiej zachowaną późnorenesansową synagogą w Polsce, zbudowaną w latach 1610-1620 przez Żydów sefardyjskich. Architektura synagogi, w stylu polskiego późnego renesansu, charakteryzuje się kwadratowym planem, który po dobudowie babińców przekształcił się w prostokąt. Wnętrze zdobi bogata stiukowa dekoracja, w tym Aron ha-kodesz z XVII wieku, oraz sztukaterie o ornamentach typowych dla architektury Lubelszczyzny. W czasach II wojny światowej synagoga została zdewastowana przez Niemców, przekształcona w magazyn, a po wojnie odbudowano ją, a w 1958 roku stała się siedzibą Biblioteki Miejskiej. W 2005 roku społeczność żydowska odzyskała synagogę i rozpoczęły się prace renowacyjne, które miały na celu przekształcenie budynku w Muzeum Żydów Zamościa i Zamojszczyzny oraz centrum edukacyjne. W tym kontekście odbyły się również różne wydarzenia kulturalne, takie jak III Zamojskie Spotkania Kultur. W 2006 roku odsłonięto tablice pamiątkowe poświęcone Żydom z Zamościa. Synagoga została wpisana do rejestru zabytków i w 2011 roku odbyło się otwarcie Centrum "Synagoga" z Multimedialnym Muzeum. Ciekawostkę stanowi fakt, że wnętrze synagogi zachowało się w dużej części ze względu na dofinansowanie z Norwegii oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego, co przyczyniło się do renowacji fundamentów i kompleksowych prac remontowych, podkreślając znaczenie tego miejsca dla lokalnej oraz żydowskiej społeczności. Synagoga jest symbolicznym świadectwem obecności Żydów w Zamościu oraz ich wkładu w kulturę tego regionu.

Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w Zamościu to zabytkowy renesansowy kościół, wzniesiony pod koniec XVI wieku z inicjatywy Jana Zamoyskiego, założyciela miasta, według projektu włoskiego architekta Bernardo Morando. Katedra, która pierwotnie była kolegiatą, od 1992 roku ma status katedry, po utworzeniu diecezji zamojsko-lubaczowskiej. Jej styl architektoniczny odzwierciedla renesans lubelski, z typową bazylikową strukturą i proporcjami 3:2. Wnętrze zdobi późnobarokowy ołtarz z XVIII wieku, a także dziewięć kaplic poświęconych różnym postaciom, w tym Kaplica Zamoyskich z płytą nagrobną Jana Zamoyskiego. W katedrze znajduje się także krypty, w których spoczywają prochy Zamoyskich, w tym samego Jana Zamoyskiego. W XIX wieku i w okresie zaborowym katedra była wielokrotnie przebudowywana, co wpłynęło na jej obecny wygląd. Ciekawostką jest, że podczas VII pielgrzymki do Polski w 1999 roku wizytę w katedrze złożył papież Jan Paweł II. W sąsiedztwie katedry znajduje się dzwonnica z XVIII wieku oraz niegdyś Muzeum Sakralne. Dzwonnica, będąca punktem widokowym, dzwoni trzema dzwonami, w tym największym z XVII wieku. Odbudowa katedry, wsparta funduszami unijnymi, przywróciła jej dawne glory, które straciła w wyniku przebudów w XIX wieku. Katedra nie tylko pełni funkcję sakralną, ale również stanowi cenny element dziedzictwa kulturowego regionu, będąc częścią Szlaku Renesansu Lubelskiego.

Ratusz w Zamościu to przykład manierystyczno-barokowej architektury, usytuowany w północnej pierzei Rynku Wielkiego. Budowę rozpoczęto w 1591 roku, a jego forma ewoluowała przez wieki. Oryginalnie nie wykształcił wysuniętej frontowej elewacji, lecz jedynie wieża była bardziej wysunięta. W XVII wieku zainicjowano istotne zmiany, rozbudowując ratusz o dodatkowe kondygnacje oraz dekoracje w stylu manierystycznym. Dodano m.in. attyki, wieżyczki i pilastry, co podkreśliło jego reprezentacyjny charakter. Pożądane zmiany miały miejsce także w XVIII wieku, kiedy to powstały charakterystyczne wachlarzowe schody. W XIX wieku, po przeniesieniu urzędów do Nowej Osady, ratusz stracił część swojego ornamentalnego wystroju na rzecz klasycyzmu, a jego przeznaczenie zmieniło się na wojskowe, w tym funkcję więzienia. W 1866 roku znowu stał się siedzibą Rady Miejskiej. Kluczową rekonstrukcję przeprowadzono w latach 1937-1939, przywracając mu manierystyczno-barokowy wygląd. Budynek przetrwał II wojnę światową, a w kolejnych latach poddawano go dalszym remontom. Obecnie ratusz jest siedzibą Urzędu Miasta Zamość, Straży Miejskiej oraz Centrum Informacji Turystycznej. Z ciekawego aspektu, na wieży ratuszowej codziennie o godzinie 12:00 odgrywany jest hejnał zamojski, z wyjątkiem kierunku zachodniego, ze względu na legendarny zakaz hetmana Jana Zamoyskiego. Na schodach ratusza znajduje się tablica upamiętniająca wpisanie Starego Miasta na listę UNESCO w 1992 roku, a także herb miasta z wizerunkiem św. Tomasza Apostoła. Ratusz uchodzi za symbol Zamościa i istotny element jego kulturalnego dziedzictwa.

Pałac Zamoyskich w Zamościu to historyczna rezydencja rodziny Zamoyskich, zlokalizowana w zachodniej części Starego Miasta. Jego historia rozpoczęła się w latach 1579-1586, kiedy zbudowano pierwszy renesansowy obiekt według projektu Bernardo Morando. Pałac posiadał wówczas odrębne mury, dwie kondygnacje oraz wieżę, był także otoczony pierwszym zamojskim arsenałem. Po pożarze w 1658 roku, odbudowano go w stylu barokowym, wprowadzając liczne zmiany, a w latach 1689-1690 dopełniono rozbudowę. Kolejna istotna przebudowa miała miejsce w latach 1747-1751, kiedy to pałac zyskał późnobarokowy charakter, dzięki czemu zyskał okazały dziedziniec z dwiema dłuższymi oficynami. Po 1803 roku, w wyniku zmian dokonanych przez XII ordynata, styl pałacu uległ klasycystycznej transformacji. W 1821 roku pałac sprzedano władzom państwowym, a w 1831 roku przekształcono go w szpital wojskowy, co przyczyniło się do utraty jego pierwotnego wyglądu. Zachował się jednak dziedziniec, przekształcony później w ogród, a następnie park. W XX wieku w pałacu mieściły się sądy, a w jego oficynie działała drukarnia, która po II wojnie światowej stała się jedyną działającą na terenach polskich po prawej stronie Wisły. W 2017 roku sądy przeniesiono, a obecnie w zabytku funkcjonuje I Liceum Ogólnokształcące, z planowaną renowacją kompleksu. Przed pałacem znajduje się skwer z pomnikiem Jana Zamoyskiego, odzwierciedlający zamiary jego fundatorów sprzed lat. Historia pałacu, będącego symbolem Zamościa, to nie tylko przemiany architektoniczne, ale także bogate w wydarzenia kulturalne i społeczne, które ukształtowały jego charakter oraz znaczenie w regionalnej historii.

Rotunda Zamojska to jedno z ważniejszych miejsc o znaczeniu historycznym i kulturalnym w Zamościu, zbudowane w latach 1825-1831 jako działobitnia pod kierownictwem francuskiego generała Jana Chrzciciela Mallet-Malletskiego. Położona około 500 m na południe od Starego Miasta, pełniła funkcję obronną, a jej architektura charakteryzuje się grubymi (ok. 7 m) ceglano-kamiennymi ścianami oraz dziedzińcem o średnicy 38,5 m. Podczas II wojny światowej, w latach 1940-1944, Rotunda stała się niemieckim obozem przejściowym, w którym przetrzymywano ludzi aresztowanych w ramach Akcji AB, w tym inteligencję oraz osoby związane z ruchem oporu. Na terenie obozu odbywały się masowe egzekucje, z szacunkami na około 8 tysięcy ofiar. Po wojnie utworzono cmentarz symbolicznych grobów ofiar Rotundy oraz Muzeum Martyrologii Zamojszczyzny. Miejsce to upamiętnia tragiczne wydarzenia i walkę o Polskę, a w Rotundzie złożono prochy ponad 45 tysięcy ofiar, w tym żołnierzy Armii Krajowej oraz innych walczących o wolność. W Rotundzie odbywają się regularne uroczystości upamiętniające, a dokumentalny film „Rotunda Zamojska – cela śmierci” przybliża tematykę działań Armii Krajowej oraz Powstania Zamojskiego. Urok architektoniczny Rotundy i jej dramatyczna historia czynią z niej miejsce pamięci, które na stałe wpisało się w dzieje Zamościa.

Kościół Zwiastowania NMP w Zamościu to barokowa świątynia franciszkanów, wzniesiona w XVII wieku z inicjatywy ordynata Tomasza Zamoyskiego. Budowa, rozpoczęta w 1637 roku, zakończyła się w 1685 roku, a kościół wyróżniał się trzema nawami, półkolistym prezbiterium oraz bogato zdobionym wnętrzem. W okresie zaborów przeszedł istotne zmiany; w 1774 roku, po zajęciu Zamościa przez Austrię, zakon został skasowany, a wnętrze kościoła przekształcone na magazyn wojskowy. Dalsze modyfikacje miały miejsce w 1887 roku, kiedy obniżono dach i zmieniono sklepienie na prosty strop. W okresie międzywojennym świątynia służyła różnym instytucjom, w tym muzeum i kinie, a po II wojnie światowej mieściła Liceum Plastyczne do 2006 roku. W 1993 roku kościół powrócił do użytku jako świątynia parafialna. Przeprowadzone prace renowacyjne, które zintensyfikowały się od 2006 roku, miały na celu przywrócenie pierwotnej formy budowli. W ramach tego procesu dokonano odbudowy murów, sklepienia, szczytów oraz detali architektonicznych. W 2021 roku obiekt został poświęcony przez biskupa Mariana Rojka. Ciekawostką jest to, że budynek przeszedł wiele transformacji, w tym od funkcji wojskowej do kulturalnej, a jego architektura stała się istotnym elementem historycznego dziedzictwa Zamościa.

Ogród Zoologiczny w Zamościu im. Stefana Milera to jedyny ogród zoologiczny w województwie lubelskim oraz jeden z nielicznych na wschodniej Polsce, rozciągający się na powierzchni 13,8 ha i mieszczący 2524 zwierzęta z 312 gatunków. Historia ogrodu sięga 1918 roku, kiedy to profesor biologii Stefan Miler założył pierwszy w Polsce szkolny ogród zoologiczny w pobliżu Państwowego Męskiego Gimnazjum. Ogród początkowo był niewielki, a jego mieszkańcami były żółwie i zaskrońce. Z biegiem lat rozwijał się, a w 1923 roku, dzięki zbiórce pieniędzy, powstała ptasznia, która znacznie wzbogaciła ofertę ogrodu. Odwiedzany przez różne osobistości, m.in. prezydenta RP Ignacego Mościckiego, ogród stał się ważnym miejscem edukacyjnym i kulturalnym. Niezapomniane są opowieści o zwierzętach, takich jak niedźwiedź „Miś” oraz lew „War”, które towarzyszyły profesorowi Milerowi i były źródłem licznych anegdot. Po II wojnie światowej, w latach 80., ogród przeniesiono na nowy, większy teren, co otworzyło możliwości dalszego rozwoju. Współczesny ogród zwraca uwagę na architekturę, z nowoczesnymi obiektami i przestrzeniami edukacyjnymi, które są efektem modernizacji rozpoczętej w 2008 roku. Ogród został przyjęty do Europejskiego Stowarzyszenia Ogrodów Zoologicznych i Akwariów (EAZA) w 2010 roku, co podkreśla jego znaczenie na europejskiej mapie zoologicznej. Ogród nie tylko pełni funkcje rekreacyjne i edukacyjne, ale także wprowadza innowacyjne rozwiązania, takie jak współpraca z ogrodem na Jawie, co zaowocowało sprowadzeniem rzadkich łaskunów chińskich. Ogród Zoologiczny w Zamościu łączy zatem bogatą historię, znaczenie edukacyjne i chęć ciągłej modernizacji, a także dbałość o ochronę i zachowanie różnorodności biologicznej.

Kościół św. Katarzyny w Zamościu to barokowa świątynia z drugiej połowy XVII wieku, zlokalizowana w północnej części zamojskiej starówki. Został zbudowany w latach 1680–1686 na zlecenie Marcina Zamoyskiego i Hieronima Żaboklickiego, a poświęcenie miało miejsce 26 maja 1686 roku. Początkowo kościół był częścią klasztoru reformatów, jednak po kasacie zakonu w 1782 roku, budynek został przekształcony w magazyn wojskowy. W okresie zaborów, podczas panowania rosyjskiego, klasztor rozebrano, a sam kościół poddano przebudowom w stylu klasycystycznym, co zubożyło jego architekturę, ale barokowe sklepienia oraz niektóre detale pozostały nietknięte. Po I wojnie światowej kościół pełnił przez krótki czas funkcję teatru, aby następnie w latach 1925–1926 przejść renowację i stać się kościołem szkolnym pw. św. Katarzyny. W czasie II wojny światowej krypty kościoła chroniły cenny obraz „Hołd Pruski” Jana Matejki przed niemieckimi okupantami. Po wojnie umieszczono w nim pomnik upamiętniający profesorów i uczniów zamojskich szkół, zabitych w trakcie konfliktu, oraz relikwie św. Andrzeja Boboli, a także relikwie św. Pio z Pietrelciny. W końcu lat 90. XX wieku kościół został przywrócony do swojego pierwotnego wyglądu, w tym jego dach oraz szczyty, a także przeprowadzono prace remontowe wnętrza. W otoczeniu kościoła znajdują się nowe mury oraz pomnik-krzyż poświęcony ofiarom Katynia. Wnętrze kościoła, jednonawowego, zachwyca drewnianymi ołtarzami, późnobarokowym obrazem św. Katarzyny oraz rzeźbami aniołów w stylu rokoko. Ciekawostką jest również fakt, że w czasach, kiedy kościół pełnił funkcje teatralne, dzieło Matejki było ukrywane w kryptach, a po wojnie powróciło do Krakowa, co podkreśla jego historyczne znaczenie. W planach znajduje się budowa „Domu Trzeciego Tysiąclecia im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego” w miejscu dawnego klasztoru. Kościół św. Katarzyny to ważny element kulturowy Zamościa, łączący bogatą historię z działalnością współczesnych pokoleń.

Brama Lubelska w Zamościu to jedna z dwóch historycznych bram znajdujących się w północnej części dawnych murów miasta, będąca częścią zamojskiej twierdzy. Stara Brama Lubelska, znana również jako Janowicka, została wzniesiona w latach 1582-1585 z inicjatywy Jana Zamoyskiego. Z bramą związane są różne wydarzenia historyczne, w tym przeprowadzenie austriackiego arcyksięcia Maksymiliana, jeńca z bitwy pod Byczyną, co miało miejsce w 1588 roku. Początkowo była to ważna brama wjazdowa, jednak na początku XVII wieku została zamurowana, co miało na celu upamiętnienie wizyty króla Stefana Batorego. Przez wieki brama była wielokrotnie modyfikowana; w XVIII wieku otwarto ją ponownie dla pieszych, ale ostatecznie zamurowano ją w latach 20. XIX wieku. W XX wieku Stara Brama Lubelska została zrekonstruowana, zachowując fragmenty kurtyn z wąskimi oknami oraz płaskorzeźby, w tym personifikację "Polonii". W tej bramie znajduje się obecnie lokal gastronomiczny. Z kolei Nowa Brama Lubelska została zbudowana w latach 1821-1822 na wschód od Starej Bramy, z trzema arkadami, z których centralna stanowiła główne wejście. Po II wojnie światowej budynek służył jako dworzec autobusowy, a obecnie mieści restaurację z klubem muzycznym. W latach 2007-2009 obie bramy przeszły remonty w ramach projektu renowacji fortyfikacji Starego Miasta, co pozwoliło na zachowanie ich historycznego charakteru oraz otwarcie ich dla mieszkańców i turystów. Warto również zwrócić uwagę na pomnik Dzieci Zamojszczyzny znajdujący się w pobliżu Starej Bramy oraz zachowane fragmenty dawnych murów, co dodaje uroku tej historycznej przestrzeni.

Kościół św. Mikołaja w Zamościu to renesansowo-barokowa świątynia z XVII wieku, położona na Starym Mieście, który wcześniej był cerkwią grecką, unicką i prawosławną. Zbudowany pierwotnie jako drewniana cerkiew w początkach XVII wieku, obiekt zyskał murowaną formę dzięki finansowaniu przez Tomasza Zamoyskiego, co miało miejsce w latach 1618-1631. W stylu późnobarokowym zbudowano wówczas ośmioboczną wieżę, co podkreślało jego funkcje obronne w kontekście murów zamojskiej twierdzy. Po przekazaniu kościoła w 1706 roku bazylianom stał się miejscem unickiego synodu, a w XVIII wieku otoczono go klasztorem, który obecnie nie istnieje. Po rozbiorach Polski obiekt zmienił wyznanie na prawosławne i zyskał nową nazwę, a wiele jego elementów dekoracyjnych zostało usuniętych. Po I wojnie światowej kościół przeszedł na własność rzymskiego katolicyzmu, ale w czasie II wojny światowej został przekazany grekokatolikom. W 1945 roku kościół przeszedł pod zarząd redemptorystów, którzy przywrócili mu pierwotne wezwanie św. Mikołaja. Wnętrze kościoła wyróżnia się cennym wyposażeniem, w tym późnorenesansowym portalem, barokową kropielnicą z czarnego marmuru oraz oryginalnym chórem z 16-głosowymi organami. Kościół posiada także liczne dekoracje i sztukaterie. Na wieży biją dzwony z połowy XX wieku, które są przyjemnym akcentem w architekturze świątyni. Kościół św. Mikołaja odzwierciedla bogatą historię miasta Zamościa oraz zmiany związane z jego funkcjami religijnymi i kulturowymi.