Sosnowiec - miejsca które warto zwiedzić

Sosnowiec, miasto na prawach powiatu w województwie śląskim, liczy 189 178 mieszkańców (stan na 2023 r.) i jest największym miastem Zagłębia Dąbrowskiego. Położone na Wyżynie Śląskiej, jego początki sięgają średniowiecza, a pierwsze wzmianki o okolicznych miejscowościach datowane są na XII wiek. Sosnowiec powstał w wyniku urbanizacji i połączenia wsi w 1902 roku, a jego obecna nazwa została formalnie ustalona w XIX wieku. Miasto rozwinęło się dzięki przemysłowi ciężkiemu, górnictwu oraz hutnictwu, a istotną rolę odegrali inwestorzy z Saksonii. W czasie II wojny światowej Sosnowiec doświadczył okupacji niemieckiej, co miało tragiczne skutki dla społeczności żydowskiej. Po wojnie miasto odbudowało się i w 1975 roku, dzięki przyłączeniom kolejnych miejscowości, osiągnęło dwustutysięczną populację. Współczesny Sosnowiec zyskał status miasta na prawach powiatu w 1999 roku, a jego rozwój zmienił się z górniczo-hutniczego na przemysłowo-handlowy po 1989 roku, skutkując restrukturyzacją i likwidacją wielu zakładów. Architektonicznie wyróżniają się zabytki, takie jak Zamek Sielecki, Pałac Dietla oraz liczne kościoły, w tym sosnowiecka katedra. Miasto posiada bogatą ofertę kulturalną, z instytucjami takimi jak Teatr Zagłębia, Muzeum Nauk o Ziemi, oraz centra kultury. Historia Sosnowca odzwierciedla się także w unikatowej architekturze, pomnikach oraz licznych wydarzeniach kulturalnych. W międzynarodowego znaczenia są także miasta partnerskie, w tym Suczawa w Rumunii i Roubaix we Francji. Sosnowiec rozwija również infrastrukturę sportową oraz rekreacyjną, oferując mieszkańcom tereny zielone, parki oraz obiekty sportowe, jak Zagłębiowski Park Sportowy. Ciekawostką pozostaje także, że w historii Sosnowca działali znani ludzie, tacy jak Jan Kiepura czy Edward Gierek, a miasto odwiedził papież Jan Paweł II w 1999 roku. Przyroda w Sosnowcu jest chroniona przez różne obszary przyrodnicze, a w ostatnich latach zauważono poprawę jakości środowiska.

Sosnowiec Główny to ważna stacja kolejowa usytuowana w centrum Sosnowca, zaliczana do najwyższej kategorii Premium według PKP. Powstała 24 sierpnia 1859 roku jako stacja graniczna między Koleją Warszawsko-Wiedeńską a Koleją Górnośląską. Jej budynek, w stylu neoklasycystycznym, zaprojektowany przez włoskiego architekta Henryka Marconiego, stanowi przykład historycznej architektury kolejowej. Wnętrza dworca, w tym poczekalnie oraz lokale usługowe, przeszły szereg modernizacji, z ostatnią gruntowną rewitalizacją prowadzoną w latach 2014-2015. Stacja jest kluczowym węzłem komunikacyjnym, obsługującym pociągi regionalne i dalekobieżne, w tym międzynarodowe połączenia, co czyni ją centralnym punktem transportowym w regionie. Z historycznego punktu widzenia, powstanie stacji przyczyniło się do szybkiego rozwoju Sosnowca i otaczających go terenów. W 1902 roku miasto otrzymało prawa miejskie, a stacja odegrała kluczową rolę w gospodarczym wzroście regionu. W trakcie powstania styczniowego w 1863 roku miała miejsce bitwa pomiędzy polskimi powstańcami a Rosjanami, co podkreśla jej znaczenie w polskiej historii. Sosnowiec Główny jest także doskonale skomunikowany z transportem miejskim, co sprawia, że pasażerowie mogą korzystać z licznych linii autobusowych i tramwajowych. W sąsiedztwie dworca znajdują się również obiekty użyteczności publicznej, co świadczy o jego centralnym umiejscowieniu w systemie komunikacyjnym miasta. Stacja była częścią Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, a choć w 2012 roku zniesiono ją z tego szlaku z powodu braku atrakcji, nadal odbywają się tutaj wydarzenia kulturalne, takie jak Industriada. Obiekt dostosowano do potrzeb osób niepełnosprawnych, co czyni go bardziej przystępnym dla wszystkich podróżnych. Wyposażenie stacji, takie jak system informacji pasażerskiej oraz nowe elementy małej architektury na peronach, podkreślają jej nowoczesny charakter. Ciekawostką jest, że stacja odgrywała kluczową rolę w zwiększaniu ruchu towarowego i pasażerskiego, szybko przekraczającą statystyki stacji Granica. Wizytówką stacji jest jej bogata historia, która zarówno odzwierciedla rozwój transportu kolejowego w Polsce, jak i towarzyszące mu zmiany społeczne i gospodarcze.

Zakątek Trzech Cesarzy, znany również jako Kąt Trzech Cesarzy, to historyczne miejsce, gdzie w latach 1846–1915 zbiegały się granice trzech europejskich imperiów: Królestwa Prus, Cesarstwa Austrii i Imperium Rosyjskiego. Nazwa „Trójkąt” jest błędnym tłumaczeniem niemieckiego „Dreikaisereck”, które pierwotnie odnosiło się do „Zakątka Trzech Cesarzy”. Geograficznie, miejsce oznacza punkt, w którym rzeka Biała Przemsza łączy się z Czarną Przemszą, tworząc granicę trzech mocarstw i będąc świadkiem zawirowań politycznych i terytorialnych. Początkowo, do 1871 roku, obszar ten był znany jako „Drei Länder Ecke”, co oznacza Kąt Trzech Krajów. W uwagę przyciąga architektura związana z tym miejscem, w tym wieża Bismarcka w Mysłowicach-Słupeckiej Górce, która została wzniesiona w 1907 roku, a zburzona w 1937 roku. Potem, w 2017 roku, wprowadzono nową infrastrukturę turystyczną, w tym ścieżki rowerowe oraz altany. W czasach przed I wojną światową Zakątek przyciągał tysiące turystów z Europy, oferując im możliwość podziwiania widoków oraz korzystania z lokalnych atrakcji, takich jak parostatki wycieczkowe. Po II wojnie światowej miejsce straciło na znaczeniu, ale podjęto liczne inicjatywy mające na celu jego rewitalizację, w tym konstrukcję platformy widokowej i centrum historycznego. Obszar ten jest również symboliczny dla współczesnej tożsamości miast, takich jak Sosnowiec i Mysłowice, gdzie występuje we fladze i herbie Sosnowca. Ciekawostką jest również fakt, że w dniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, w 2004 roku, zorganizowano w Zakątku wydarzenie związane z tym jubileuszem, wprowadzając kontrowersyjny napis o granicach trzech zaborów. Historia tego miejsca jest zatem ściśle związana z przebiegiem granic i polityką trzech mocarstw, a współczesne działania mają na celu ukazanie jego znaczenia historycznego i turystycznego w regionie.

Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Sosnowcu jest monumentalną świątynią, wzniesioną w latach 1893–1899 według projektu architekta Karola Kozłowskiego. Budowla, zrealizowana w stylu neoromańskim z elementami neogotyckimi, ma formę trójnawowej bazyliki z transeptem oraz dolnym kościołem pełniącym obecnie funkcję krypty. Kościół zbudowany na rzucie krzyża łacińskiego wyróżnia się potężną wieżą, a jego fasada z oszkarpowanymi elewacjami jest wzbogacona o fryzy arkadowe i architektoniczne portale z piaskowca. Wnętrze jest trójstrefowe, z arkadami międzynawowymi, masywnymi kolumnami, tryforiami i sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Wyposażenie katedry, zrealizowane głównie na początku XX wieku, zachwyca eklektycznym stylem, obejmującym neomanierystyczny ołtarz główny, neoromańską ambonę i neobarokowe ołtarze boczne. Najcenniejszym elementem jest młodopolska polichromia autorstwa Włodzimierza Tetmajera, pokrywająca znaczne powierzchnie świątyni z bogatą ikonografią. Katedra pełni ważną rolę w ż życia regionalnego, jako miejsce pamięci o wydarzeniach historycznych i postaciach związanych z Polską, takimi jak bitwa Powstańców Styczniowych czy pamięć o żołnierzach Armii Krajowej. Pożar w 2014 roku zniszczył dach i uszkodził polichromię, jednak dzięki ofiarności społecznej, kościół został odbudowany. Bazylika katedralna, która uzyskała status katedry sosnowieckiej diecezji w 1992 roku oraz tytuł Bazyliki Mniejszej w 1999 roku, jest nie tylko miejscem kultu, ale także ważnym obiektem kulturowym i historycznym.

Zamek Sielecki w Sosnowcu, położony na lewym brzegu Czarnej Przemszy, to historyczna twierdza warowna, której początki sięgają prawdopodobnie XV wieku. Originalnie fortalicja została przebudowana w 1620 r. przez Sebastiana Minora herbu Półkozic w czteroskrzydłowy układ, wzbogacony o narożne wieże. Zamek, wzniesiony z łamanego kamienia i cegły, był kilkakrotnie przebudowywany; znaczne zmiany miały miejsce po pożarze w 1824 r., kiedy to część budowli została rozebrana, a fosa zasypana, co doprowadziło do przekształcenia zamku w trójskrzydłową budowlę na planie podkowy z otwartym dziedzińcem. Z architektonicznego punktu widzenia wyróżnia się on ryzalitami oraz charakterystycznymi dachami – dwuspadowymi z hełmami namiotowymi na wieżach oraz czterospadowym dachem kaplicy, zwieńczonym baniastą wieżyczką. W zachowanej kaplicy znajduje się sklepienie kolebkowe z geometryczną dekoracją stiukową, co świadczy o bogatym wystroju wnętrz. Historia zamku jest niezwykle bogata i wielokrotnie związana z ważnymi postaciami. Po Minorach zamkiem zarządzali m.in. Modrzewscy oraz Tęgoborscy. W XVIII wieku właścicielem był pułkownik Michał Żuliński, a następnie szambelan dworu królewskiego Jordan Stojewski. W 1802 r. zamek przeszedł w ręce pruskiego generała, a po jego śmierci w 1812 r. trafił do księcia pszczyńskiego. Po odbudowie w 1832 r. oraz kolejnych przebudowach, w XX wieku zamek pełnił różne funkcje, w tym biurowca oraz muzeum. W latach 1977-1980 przeprowadzono gruntowny remont, a od 2002 r. zamek funkcjonuje jako Sosnowieckie Centrum Sztuki, organizując wystawy i wydarzenia kulturalne. Ciekawostką jest, że przez wiele lat zamek był siedzibą Muzeum Szkła Współczesnego, a także pełnił rolę centralnej wzorcowni szkła. Renowacje w 2015 r. oraz w 2022 r. przywróciły mu jego historyczny blask, co czyni go jednym z najważniejszych zabytków Sosnowca i centrum kultury regionu.

Centrum Edukacji Ekologicznej – Egzotarium w Sosnowcu to atrakcja, która ma bogatą historię sięgającą lat 50. XX wieku. Pierwszy budynek egzotarium, obejmujący palmiarnię i akwarium, powstał w latach 1954–1956 z inicjatywy miłośników przyrody i Komitetu Budowy Egzotarium. Autorem koncepcji architektonicznej był Mirosław Celler. Obiekt od początku pełnił funkcje edukacyjne, przyciągając miłośników egzotycznych roślin i zwierząt. W 1957 roku egzotarium zostało rozbudowane o nowe pawilony, a w jego zbiorach znalazły się małpy, ptaki, a także różne gatunki ryb akwariowych. Przez lata, kolekcje botaniczne i zoologiczne były systematycznie rozbudowywane, a całkowita powierzchnia dawnego obiektu wynosiła 1430 m². W 2020 roku zburzono stary budynek i rozpoczęto prace nad nowym egzotarium, które zostało otwarte 2 grudnia 2023 roku. Nowa architektura ma nowoczesną formę i zajmuje powierzchnię 6686,47 m² z wysokością 22,7 metrów. Nowy budynek został podzielony na różnorodne strefy klimatyczne, co pozwoliło na stworzenie optymalnych warunków dla roślin i zwierząt. W obiekcie znajdują się duże akwaria z egzotycznymi rybami, terraria z gadami i owadami oraz bogata ekspozycja różnych gatunków roślin. Budynek oferuje również przestrzenie edukacyjne, w tym sale wystawiennicze i kino edukacyjne. Wzdłuż szklanej elewacji palmiarni urządzono długi zbiornik wodny, nawiązujący do pierwotnych biotopów nad rzeką Przemszą. Od 2023 roku Egzotarium oraz otaczający je park tworzą kompleks określany mianem ogrodu botanicznego, co podkreśla wartość kulturalną i edukacyjną tego miejsca. Ciekawostką jest, że dotychczasowe egzotarium posiadało największy w Polsce dział ryb akwariowych i co roku gościło wystawę „Dni orchidei i kaktusów”. Nowy obiekt ma na celu kontynuację tradycji edukacyjnych oraz promowanie ochrony bioróżnorodności.

Pałac Dietla w Sosnowcu, zaprojektowany w neobarokowym stylu przez Stanisława Waligórskiego, powstał w latach 80. XIX wieku. Budynek, zbudowany z cegły i zdobiony tynkiem oraz sztucznym kamieniem, wyróżnia majestatyczna architektura, składająca się z dwóch części – węższej północnej i szerszej południowej, nakrytych dachem mansardowym. Pierwotnie stanowił rodową rezydencję rodziny Dietlów, funkcjonując w tej roli do 1945 roku, kiedy to został przejęty przez radziecką komendanturę NKWD, co spowodowało zniszczenie wielu cennych elementów wyposażenia. W kolejnych latach budynek pełnił różne funkcje, w tym siedzibę Szkoły Muzycznej, zanim w 1997 roku przeszedł w ręce prywatne, gdzie rozpoczęto jego renowację. Wartością pałacu są jego wnętrza, w których zachowało się wiele oryginalnych elementów wystroju. Na pierwszym piętrze znajdują się reprezentacyjne sale, takie jak dwukondygnacyjna sala balowa stylizowana na Ludwika XV, z dekoracyjnymi lustrami i sztukaterią oraz niewielkim balkonem. Neobarokowa jadalnia, znana jako sala holenderska, wyróżnia się dębową boazerią i elementami nawiązującymi do delftackiego malarstwa. W pałacu znajduje się także neoromański pokój fajkowy, zdobiony motywami roślinnymi i zwierzęcymi, oraz gabinet secesyjny z bogato zdobionym sufitem. Ciekawostką jest, że ekskluzywna łazienka pałacowa, zachowana w niemal nienaruszonym stanie, miała swoje miejsce w filmie „Między ustami a brzegiem pucharu”. Pałac Dietla stanowi cenny zabytek nie tylko przez swoje walory architektoniczne, ale także jako świadek bogatej historii regionu.

Pałac Oskara Schöna w Sosnowcu, wzniesiony w latach 1900-1903 w eklektycznym stylu, stanowi efekt zamówienia Oskara Schöna, którego rodzina nabyła teren nad rzeką Czarną Przemszą w 1885 roku. Budowla łączy cechy neogotyku z elementami neorenesansowymi, neobarokowymi i secesyjnymi, a jej charakterystyczną cechą jest neogotycka wieża. Wnętrza pałacu zdobią bogate elementy dekoracyjne, w tym dwukondygnacyjna sala balowa wzorowana na baroku XVIII wieku. Architektonicznie wyróżnia się również hall z okazałą klatką schodową oraz tzw. kręte schody i tajemne przejścia, które dodają romantyzmu przestrzeni. Pożar przędzalni w 1907 roku i I wojna światowa wpłynęły na finanse rodziny Schönów, co sprawiło, że pałac został przystosowany na potrzeby sądu w 1923 roku, a w okresie okupacji pełnił rolę Deutsches Haus. Po 1945 roku znów stał się siedzibą sądową. W 1919 roku, w trakcie I powstania śląskiego, budynek był siedzibą dowództwa powstania, przygotowującego do III powstania śląskiego w 1921 roku. Ogród przylegający do pałacu, pierwotnie rozległy, z czasem zmienił się w obszar o ograniczonej formie. Pałac, wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków 10 lutego 1988 roku, jest przykładem historycznego dziedzictwa regionu oraz świadectwem architektury przełomu XIX i XX wieku.

Neobarokowy Pałac Schönów w Sosnowcu, wzniesiony w 1885 roku przez Ernsta Schöna, jest przykładem bogatej architektury tego stylu. Usytuowany na planie czworoboku z basztami w trzech narożach, ma cztery kondygnacje i mansardowy dach, a cebulaste hełmy baszt dodają mu charakterystycznego wyglądu. Fasady, ozdobione liczną sztukaterią, przedstawiają motywy liści dębu oraz monogram "S", a ich bogactwo dekoracyjne obejmuje także płyciny z rocaille'm, girlandy, ludzkie twarze i kartusze. Początkowo fasada była zorientowana na stronę kolejową, lecz w latach 40. XX wieku przeniesiono ją na stronę południową, gdzie znajdowała się wówczas oranżeria. Wnętrze pałacu, gustownie urządzone, podzielone było na przestrzenie przeznaczone na spotkania towarzyskie oraz mieszkalne, a także pokoje gościnne i służby. Po upadku rodziny Schönów obiekt zyskał nowe funkcje, obecnie pełniąc rolę muzeum, sali reprezentacyjnej Urzędu Stanu Cywilnego oraz restauracji. Również otaczający pałac park, usytuowany na styku dzielnicy Pogoń i Środula, dodaje mu uroku i atrakcyjności, stanowiąc miejsce spotkań mieszkańców i turystów. Wśród ciekawostek można wymienić artystyczne witraże zdobiące wnętrza oraz fakt, że pałac stał się elementem lokalnej kultury i historii, będąc świadkiem wielu ważnych wydarzeń w regionie.

Mauzoleum rodziny Dietlów w Sosnowcu to monumentalna budowla z 1912 roku, zaprojektowana przez architekta Józefa Pomian-Pomianowskiego, które pełni współcześnie funkcję kaplicy cmentarnej. Usytuowane na cmentarzu ewangelicko-augsburskim przy ulicy Smutnej, jest jednym z największych przykładów architektury cmentarnej na świecie i świadectwem wielowyznaniowości oraz wielokulturowości Sosnowca. Mauzoleum, wzniesione na planie koła z potężnych bloków kamiennych i tufu wulkanicznego, odzwierciedla inspiracje antycznymi rzymskimi grobowcami. Jego wnętrze podzielone jest na dwa poziomy, z częścią górną pełniącą rolę kaplicy cmentarnej. W krypcie znajdują się doczesne szczątki Heinricha Dietla, twórcy pierwszej w Królestwie Kongresowym przędzalni wełny czesankowej, oraz jego żony Klary, a także nisze grobowe dla ich potomków. Mauzoleum, choć doświadczyło degradacji po II wojnie światowej oraz kradzieży w XXI wieku, w 2008 roku zostało wpisane do rejestru zabytków województwa śląskiego, a rozpoczęte prace remontowe przywracają mu dawny blask. Jest udostępniane dla zwiedzających corocznie w dniach 1 i 2 listopada. W 2009 roku na cmentarzu odsłonięto tablicę pamiątkową z okazji 170-lecia urodzin Heinricha Dietla, upamiętniając jego zasługi dla miasta. Mauzoleum pozostaje niezwykle ważnym obiektem z perspektywy historycznej, architektonicznej i kulturalnej, świadczącym o bogatej historii regionu.

Gmach dawnego Liceum im. Stanisława Staszica w Sosnowcu to 3-piętrowy budynek neorenesansowy, inspirowany włoskim stylem architektonicznym. Jego układ przestrzenny zaprojektowano z myślą o edukacji, a najcenniejszym elementem jest aula główna na najwyższym piętrze, zdobiona freskami i wyposażona w panoramiczne okna, które wpuszczają dużo naturalnego światła. Historia obiektu sięga 29 października 1894 roku, kiedy to otwarta została Sosnowiecka Szkoła Realna, pierwsza szkoła średnia w Zagłębiu Dąbrowskim, ufundowana przez niemieckiego przemysłowca Heinricha Dietla. Po trzech latach działalności w adaptowanym budynku fabrycznym, dzięki rosnącej liczbie uczniów, decyzją Dietla powstał nowy gmach, który został oddany do użytku 3 grudnia 1898 roku. Wśród istotnych zmian w historii budynku znajdziemy przekształcenie Szkoły Realnej w Gimnazjum, a później w Liceum im. Stanisława Staszica, które funkcjonowało aż do 1970 roku. Następnie budynek stał się siedzibą Wydziału Techniki Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, a w 2013 roku nieruchomość wróciła do miasta, by w 2017 roku zostać sprzedana nowemu właścicielowi. Od 1 kwietnia 2022 roku budynek mieści Sąd Okręgowy w Sosnowcu. Ciekawostką jest, że obiekt przez lata zmieniał funkcję, od edukacyjnej po sądową, co odzwierciedla rozwój i potrzeby lokalnej społeczności. Architektura i historia tego miejsca są ważnym elementem dziedzictwa kulturowego Sosnowca, podkreślając lokalne tradycje edukacyjne i prawne.