Zakopane - miejsca które warto zwiedzić

Zakopane, położone w Tatrach i na Pogórzu Spisko-Gubałowskim, to najwyżej położone miasto w Polsce, znane jako zimowa stolica kraju. Jest prominentnym ośrodkiem turystycznym i sportowym, oferującym nowoczesną infrastrukturę, w tym Ośrodek Przygotowań Olimpijskich oraz skocznie narciarskie, takie jak Wielka Krokiew. Zakopane ma bogatą historię, swoją osadniczą tożsamość zawdzięcza przywilejom nadanym przez królów, a w XIX wieku stało się popularnym uzdrowiskiem, popularyzowanym przez Tytusa Chałubińskiego. Miasto jest znane z architektury w stylu zakopiańskim, której twórcą był Stanisław Witkiewicz. W Zakopanem można znaleźć liczne drewniane wille, kościoły oraz charakterystyczne budynki. Kultura zakopiańska jest wzbogacona przez tradycje góralskie, a miasto gościło wiele wybitnych postaci polskiej kultury, takich jak Henryk Sienkiewicz czy Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Zakopane organizuje liczne wydarzenia kulturalne, festiwale folklorystyczne oraz wystawy w muzeach, takich jak Muzeum Tatrzańskie czy Muzeum Kornela Makuszyńskiego. Miasto ma także bogatą ofertę szlaków turystycznych w Tatrach, co przyciąga miłośników górskich wędrówek. Ciekawostką są starania Zakopanego o organizację międzynarodowych imprez sportowych, w tym Zimowych Igrzysk Olimpijskich oraz mistrzostw świata w narciarstwie. Zakopane, z bogatym dziedzictwem kulturowym i przyrodniczym, jest miejscem, które łączy historię, tradycję oraz nowoczesność, stanowiąc atrakcję dla turystów z Polski i z zagranicy.

Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem to jedna z najstarszych instytucji tego typu w Polsce, założona w 1889 roku przez Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego. Obecnie muzeum posiada 10 oddziałów, w tym sześć w Zakopanem oraz filie w Chochołowie, Czarnej Górze, Jurgowie i Łopusznej, z planowanym otwarciem Muzeum Palace w 2024 roku. Pierwsza siedziba znajdowała się w domu Jana Krzeptowskiego, a w 1892 roku przeniesiono muzeum do specjalnie zaprojektowanego budynku przy ul. Chałubińskiego. Obecna główna siedziba, zlokalizowana przy ul. Krupówki 10, została zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza i Franciszka Mączyńskiego, a jej budowa trwała od 1913 do 1924 roku. Gmach charakteryzuje się architekturą w stylu zakopiańskim, co stanowi unikalny element lokalnego krajobrazu. Muzeum Tatrzańskie pełni niezwykle ważną rolę kulturalną i edukacyjną. Wśród osób szczególnie związanych z jego działalnością znajduje się Bronisław Piłsudski, który zasłużył się na polu badań etnograficznych oraz stworzenia ekspozycji muzealnych. Juliusz Zborowski, dyrektor muzeum w latach 1923-1965, również wpłynął na rozwój tej instytucji, wykorzystując techniki badawcze Piłsudskiego. Muzeum gromadzi bogate kolekcje z zakresu przyrody, etnografii oraz sztuki, w tym dzieła artystów związanych z Zakopanem, takich jak Wojciech Gerson czy Zofia Stryjeńska. Obiekty muzealne obejmują skały, minerały, zbiory florystyczne i faunistyczne, a także sprzęty i ubiory typowe dla regionu Podhala, Spisza i Orawy. Muzeum ma również znaczące osiągnięcia w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i prowadzenia badań naukowych. Zbiory literatury tatroznawczej liczą około 30 tysięcy woluminów, a muzeum regularnie publikuje „Rocznik Podhalański”. W 2020 roku Muzeum Tatrzańskie uzyskało status muzeum narodowego, co wzmocniło jego rolę w polskiej kulturze. Ciekawostką jest, że do budowy nowego gmachu głównego z 1924 roku doszło po długich sporach między projektantami, a mediowała w nich Bronisława Dłuska. Muzeum Tatrzańskie nie tylko zbiera i eksponuje, ale także edukuje i promuje wiedzę o Tatrach, góralskich tradycjach oraz historii regionu, co czyni je ważnym centrum kultury w Polsce.

Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem, znany również jako Stary Cmentarz, to pierwszy zakopiański cmentarz założony w drugiej połowie XIX wieku przez księdza Józefa Stolarczyka. Jest miejscem pochówku około 500 osób, z czego 250 to osoby zasłużone dla kultury i regionu. Nagrobki na cmentarzu to unikatowe dzieła sztuki, w tym kapliczki, rzeźby w drewnie i kamieniu oraz góralskie krzyże, z których wiele powstało w pracowni Władysława Hasiora. Cmentarz otaczają rodzinne grobowce znanych rodów góralskich. Przy wejściu znajduje się symboliczny grób Witkacego, a w pobliżu spoczywają ważne postacie, takie jak Stanisław Marusarz, Kornel Makuszyński i Tytus Chałubiński. Cmentarz ma bogatą historię, a jego nazwa pochodzi od darczyńcy ziemi, Jana Pęksy. W 1931 roku nadano mu status Cmentarza Zasłużonych, co ograniczyło pochówki do osób wybitnych. W latach 50. XX wieku przeprowadzono renowację, w wyniku której dobudowano kamienny mur oraz płaskorzeźby. Od 2014 roku pobierane są opłaty za zwiedzanie cmentarza, które przeznaczane są na jego konserwację. Ciekawostką jest kryjący się na cmentarzu grób himalaisty Macieja Berbeki oraz pomniki upamiętniające polskich kompozytorów. Cmentarz jest nie tylko miejscem spoczynku, ale także ważnym punktem na mapie kulturowej Zakopanego.

Schronisko „Murowaniec” położone na Hali Gąsienicowej w Tatrach, zbudowane w latach 1921-1925, jest ważnym punktem na szlakach turystycznych. Jego architektura, zaprojektowana przez Zdzisława Kalinowskiego i Karola Sicińskiego, wykorzystuje duże, nieobrabiane kamienie, co wpisuje się w górski krajobraz. Budowa schroniska została zrealizowana przez Wojsko Polskie, co podkreśla jego historyczne znaczenie. Inauguracja odbyła się w 1925 roku z udziałem prezydenta RP. Schronisko przeszło liczne modernizacje, w tym rozbudowę w latach 50-tych oraz odbudowę po pożarze w 1963 roku. Od 1983 roku zarządzane jest przez Andrzeja Kusiona, który wprowadził nowe udogodnienia dla turystów. „Murowaniec” nie tylko oferuje noclegi, ale także jest punktem startowym dla trudnych szlaków, takich jak Orla Perć, przyciągając miłośników gór i turystyki. Warto zaznaczyć, że budynek posiada status zabytku, co podkreśla jego wartość kulturalną i historyczną. Schronisko dysponuje 110 miejscami noclegowymi, w tym pokojami wieloosobowymi, a na terenie znajduje się dyżurka TOPR, co zwiększa bezpieczeństwo turystów. Szczególnym miejscem jest tablica poświęcona Adamowi Asnykowi, co ukazuje związek schroniska z polską literaturą i kulturą. Bliskość do Centralnego Ośrodka Szkolenia PZA „Betlejemka” dodatkowo zwiększa atrakcyjność tego miejsca jako bazy dla alpinistów i taterników. Schronisko „Murowaniec” stanowi nie tylko miejsce noclegowe, ale także ważny element kultury i historii Tatr, przyciągając turystów oraz pasjonatów górskich wędrówek.

Willa „Oksza” w Zakopanem, zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza w latach 1894-1895, jest doskonałym przykładem architektury stylu zakopiańskiego. Wzniesiona w 1896 roku, początkowo nosiła nazwę „Korwinówka”, nawiązując do swoich pierwotnych właścicieli, Bronisławy i Wincentego Korwin-Kossakowskich. W 1899 roku willę nabył hrabia Marcin Nałęcz-Kęszycki, co wpłynęło na zmianę jej nazwy. Budowla wyróżnia się charakterystycznym spadzistym dachem oraz bogatym zdobnictwem drewnianym, inspirowanym folklorem oraz motywami tatrzańskimi. Witkiewicz, jako twórca stylu zakopiańskiego, dążył do stworzenia obiektu, który harmonijnie łączyłby tradycyjne budownictwo z nowoczesnymi potrzebami komfortu i estetyki. W 1920 roku willa stała się siedzibą Towarzystwa „Odrodzenie”, które dokonało jej znacznej przebudowy, zmieniając oryginalny wygląd budowli. W okresie drugiej wojny światowej pełniła funkcję Szkoły Gospodarstwa Domowego, a w latach 1945-1965 mieściła prewentorium gruźlicze. W latach 60. przeprowadzono kapitalny remont, a od 2006 roku obiekt jest własnością Muzeum Tatrzańskiego, które wpisuje go do rejestru zabytków. W 2011 roku willa została otwarta dla zwiedzających, gdzie znajdują się wystawy, takie jak „Zakopane – pępek świata” oraz „Sztuka pod Giewontem w latach 1880-1939”. W 2015 roku obiekt otrzymał nagrodę w konkursie „Zabytek zadbany” za kompleksowe prace konserwatorskie, co podkreśla jego znaczenie na mapie kulturalnej Polski. Oksza nie tylko stanowi ważny element dziedzictwa architektonicznego regionu, ale również angażuje społeczność lokalną i turystów w eksplorację kultury tatrzańskiej.

Kaplica Jaszczurówka, znana również jako kaplica Najświętszego Serca Jezusa, to malowniczy kościół filialny parafii rzymskokatolickiej znajdujący się w Toporowej Cyrhli, w Tatrach. Zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza, budowa świątyni rozpoczęła się w 1904 roku, a została poświęcona w 1907 roku. Architektonicznie, kaplica jest typowym przykładem stylu zakopiańskiego, charakteryzującym się drewnianą, zrębową konstrukcją, wysoką kamienną podmurówką oraz arkadowymi podcieniami. Na dachu krytym gontem znajduje się niewielka wieżyczka, w której umieszczono dzwon. Wnętrze kaplicy wyróżnia się prostokątnie zamkniętym prezbiterium i jedną nawą, a drewniany ołtarz główny przypomina góralską chatę. Dodatkowo, wnętrze zdobią witraże zaprojektowane przez Stefana Matejkę, przedstawiające Matkę Boską Częstochowską i Ostrobramską, a także herby Polski i Litwy. Historycznie, kaplica nie miała stałego opiekuna, doczekując się opieki księży marianów oraz salezjanów w różnym okresie. W latach 1955-1983 opiekowali się nią misjonarze z Olczy, a następnie księża marianie z Toporowej Cyrhli. Właścicielem obiektu jest Tatrzański Park Narodowy, w którego obrębie się znajduje. Kaplica była poddawana licznym remontom, z ważniejszymi pracami przeprowadzonymi w latach 1977-1981 oraz w kolejnych dziesięcioleciach. Ciekawostką jest fakt, że w latach 2019-2022 w kaplicy odbywały się raz w miesiącu nabożeństwa prawosławne, co podkreśla jej znaczenie jako miejsca kultu. Kaplica Jaszczurówka jest także częścią małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej, co czyni ją popularnym miejscem wśród turystów oraz miłośników architektury.

Krzyż na Giewoncie to metalowa konstrukcja wznosząca się na szczycie Wielkiego Giewontu, mająca 17,5 m wysokości, z czego 2,5 m jest wkopane w skały. Został on postawiony w 1901 roku z inicjatywy kaznodziei Kazimierza Kaszelewskiego jako symbol 1900. rocznicy urodzin Jezusa Chrystusa. Proces jego budowy był monumentalny – wzniesiono go przy udziale około 500 osób, które transportowały 400 żelaznych elementów oraz dodatkowy materiał budowlany, w tym cement i wodę, na szczyt góry. Krzyż jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli Tatr i stał się celem pielgrzymek religijnych, przede wszystkim 19 sierpnia oraz 14 września. Jego architektoniczna forma opiera się na prostym, ale efektownym designie, a na skrzyżowaniu ramion widnieje łaciński napis dedykowany Jezusowi Chrystusowi. W ciągu lat krzyż przeszedł kilka renowacji, w tym w 1975 i 1994 roku, kiedy to dodano stalowe kotwy dla lepszej stabilności. W 2000 roku zamontowano witraż z Chrystusem miłosiernym, który jednak usunięto ze względu na obawy o strukturę krzyża. Krzyż jest również miejscem tragedii; wielokrotnie dochodziło do tragicznych zdarzeń związanych z uderzeniem pioruna, co czyni go obiektem zarówno religijnym, jak i miejscem przestrogi. W 2007 roku Krzyż na Giewoncie wpisano do rejestru zabytków, a w Polsce istnieją jego repliki, w tym Bałtycki Krzyż Nadziei w Pustkowie oraz milenijny krzyż w Wojcieszowie, które podkreślają jego znaczenie nie tylko lokalne, ale i narodowe. Giewont pozostaje popularnym celem turystycznym, a krzyż jest nie tylko elementem architektonicznym, lecz także symbolem duchowym dla wielu ludzi.

Pustelnia Brata Alberta, położona na Kalatówkach w Zakopanem, to niewielki, drewniany budynek z 1901 roku, który obecnie pełni funkcję szczególnego miejsca pielgrzymek i refleksji. Architektonicznie, jest skromny, o dwuizbowej konstrukcji z poddaszem, niewielkim gankiem i wąskim przedsionkiem. Pustelnia była miejscem pobytu Adama Chmielowskiego, założyciela klasztoru albertynek, oraz jego pomocników, którzy odprawiali msze w pobliskiej kaplicy. W historycznym kontekście, brat Albert przyjmował w swojej celi czołowe postacie polskiej inteligencji, takie jak Stefan Żeromski, Stanisław Witkiewicz czy Stanisław Przybyszewski, co czyni to miejsce ważnym punktem na kulturalnej mapie Polski. Żeromski umieścił tutaj akcję swojej powieści "Nawracanie Judasza". Znaczącym wydarzeniem była także wizyta papieża Jana Pawła II w 1997 roku, co podkreśla duchowy wymiar pustelni. W 2001 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków, co potwierdza jego wartość historyczną. W pustelni znajduje się izba pamięci brata Alberta, pełna książek, pocztówek i obrazków, co przyciąga wielu turystów eksplorujących Tatry. Do pustelni prowadzi brukowana droga, znana jako Droga Brata Alberta, co czyni spacer do niej jeszcze bardziej atrakcyjnym dla miłośników górskich wędrówek.

Willa „Harenda” to dom Jana Kasprowicza w Zakopanem, nabyty przez poetę w 1923 roku od angielskiej malarki Winifred Cooper za środki uzyskane z tłumaczenia Szekspira. Obiekt, położony na zboczach Gubałówki, obecnie pełni funkcję muzeum biograficzno-literackiego poety. Nazwa willi pochodzi od gospody „Pod Arendą” w Czarnowąsach, gdzie Kasprowicz uczył się w 1881 roku. Autor mieszkał w Harendzie jedynie przez trzy lata, do swojej śmierci w 1926 roku. W 1933 roku dzięki staraniom wdowy po poecie oraz przyjaciół, w sąsiedztwie willi zbudowano granitowe mauzoleum według projektu Karola Stryjeńskiego, w którym przeniesiono jego prochy. W 1950 roku utworzono muzeum, a w 1964 roku powstało Stowarzyszenie Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza, organizujące wydarzenia poświęcone twórczości poety. Muzeum zachowało wystrój domu z czasów życia Kasprowicza, obejmując jadalnię, salonik i sypialnię. W zamkniętej części mieściła się jego bogata biblioteka, która w 1945 roku uległa zniszczeniu w pożarze. W muzeum można zobaczyć pamiątki rodzinne, przedmioty użytkowe, obrazy oraz pozostałości księgozbioru. Na piętrze znajduje się galeria prac Władysława Jarockiego, zorganizowana przez córkę poety, Annę Kasprowicz-Jarocką. Willa oraz jej otoczenie stanowią ważny element kulturowego dziedzictwa Polski, ukazując życie i twórczość jednego z najważniejszych poetów XX wieku.

Willa „Koliba” w Zakopanem, zbudowana w latach 1892-1893 według projektu Stanisława Witkiewicza, jest pierwszym domem w stylu zakopiańskim, który stał się inspiracją dla wielu późniejszych budowli w regionie. Inwestorem był Zygmunt Gnatowski, ziemianin z Podola, który planował prostą chałupę góralską na swoje zbiory etnograficzne. W rezultacie powstał większy obiekt, w którym wschodnie skrzydło przeznaczone zostało na Izbę góralską, a zachodnie mieściło salon, sypialnie oraz pokój służącego, co obrazuje połączenie tradycji góralskiej z potrzebami współczesnych mieszkańców. Willa zyskała znaczenie nie tylko architektoniczne, jako przykład stylu zakopiańskiego, ale również kulturalne – od 1993 roku w obiekcie znajduje się Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza, prezentujące zbiory związane z lokalną kulturą i rzemiosłem. Budowla została wpisana do rejestru zabytków w 1983 roku, co świadczy o jej wartości historycznej i architektonicznej. Ciekawostką jest, że jej powstanie miało istotny wpływ na rozwój zakopiańskiego stylu architektonicznego, który przekształcił się w symbol regionu. „Koliba” stanowi unikatowy przykład harmonijnego połączenia tradycji góralskiej i stylu secesyjnego, a jej historia odzwierciedla ewolucję lokalnej architektury w kontekście zmieniającej się kultury i gustów estetycznych.

Willa „Atma”, zbudowana w 1895 roku w stylu zakopiańskim przez Józefa Kasprusia-Stocha, pełniła funkcję pensjonatu, a jej nazwa pochodzi z sanskrytu i oznacza „dusza”. W latach 1930–1935 mieszkał w niej znakomity polski kompozytor Karol Szymanowski. Po opuszczeniu Zakopanego w 1935 roku, gdy wyjechał na leczenie do Szwajcarii, Krystyna Dąbrowska, jego siostrzenica, zaproponowała przekształcenie willi w muzeum. W latach 1972–1974 Jerzy Waldorff zebrał fundusze na wykupienie „Atmy”, a w 1974 roku przekazano ją Muzeum Narodowemu w Krakowie, które po remoncie udostępniło ją zwiedzającym w 1976 roku. Choć wilę wykorzystywano jako budynek lokatorski po wyprowadzce Szymanowskiego, gabinet kompozytora został odtworzony na podstawie zdjęć, a reszcie pomieszczeń nadano klimat dwudziestolecia międzywojennego. Z kolei w latach 2011–2013 budynek przeszedł generalny remont i modernizację. W 2007 roku do muzeum wróciły dwa portrety Szymanowskiego autorstwa Witkiewicza, które wcześniej stanowiły element wystroju willi. Muzeum gromadzi pamiątki związane z życiem i twórczością kompozytora, w tym odznaczenia, które mu przyznano. Kierownicy muzeum od jego otwarcia to Maciej Pinkwart (1976–2012) oraz Agnieszka Gąsienica-Giewont (od 2012). Willa „Atma” jest jedyną placówką muzealną poświęconą Karolowi Szymanowskiemu i znajduje się w Zakopanem przy ulicy Kasprusie 19. Publikacje dotyczące muzeum obejmują przewodniki autorstwa Macieja Pinkwarta oraz artykuł Mateusza Budziakowskiego poruszający temat remontu „Atmy”. Willa i jej historia podkreślają kulturalne znaczenie Szymanowskiego w polskiej muzyce oraz unikalną architekturę regionu.