Tarnów - miejsca które warto zwiedzić

Tarnów, miasto w Małopolsce, to istotny ośrodek kulturowy, historyczny i przemysłowy, którego korzenie sięgają XIII wieku. Lokowane w 1330 roku, zachowało średniowieczny układ urbanistyczny oraz bogatą architekturę, w tym zespół zabudowy Roździeńskiej i neogotycką katedrę Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. W Tarnowie znajduje się wiele zabytków, w tym ruiny zamku Tarnowskich, ratusz oraz dwoje zabytkowych stacji kolejowych, będących świadkami rozwoju transportu kolejowego od 1856 roku. Miasto było również miejscem licznych wydarzeń z historii Polski, takich jak kolejne wojny, okres rozbiorów, czy dramatyczne wydarzenia II wojny światowej, w tym zagłada Żydów tarnowskich. Culturalnie, Tarnów słynie z licznych festiwali, w tym Tarnowskiej Nagrody Filmowej oraz Ogólnopolskiego Festiwalu Komedii "Talia". Miasto posiada różnorodną ofertę kulturalną z wieloma instytucjami, takimi jak Tarnowski Teatr im. Ludwika Solskiego oraz Muzeum Ziemi Tarnowskiej, które gromadzi bogate zbiory związane z historią regionu. Tarnów to także ważny ośrodek edukacyjny z wieloma szkołami i uczelniami wyższymi, w tym Akademią Tarnowską, a także z prężnie działającymi stowarzyszeniami kulturalnymi. Ciekawostką jest, że Tarnów był jednym z pierwszych miast w Polsce, które wprowadziło tramwaje elektryczne oraz system pociągów towarowych. Mimo początkowych sukcesów, tarnowski tramwaj funkcjonował tylko do 1942 roku. Po wojnie, miasto przeszło liczne zmiany, a w latach 60-tych i 70-tych XX wieku nastąpił rozwój urbanistyczny, zbudowano nowe osiedla oraz zakłady przemysłowe, w tym Zakładów Azotowych, które stały się jednym z głównych pracodawców. W okresie PRL, Tarnów stał się także miejscem aktywności politycznej, z licznymi protestami i wydarzeniami, które związane były z walką o wolność i demokrację. Dziś Tarnów to miasto tętniące życiem, z wieloma atrakcjami turystycznymi, parkami, a także imprezami kulturalnymi, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów. Architektura i historia łączą się w nim w sposób, który czyni Tarnów unikalnym miejscem na mapie Polski.

Akademiola w Tarnowie, znana także jako scholasteria lub dom kapitulny, jest przykładem renesansowego budownictwa z XVI wieku, zbudowanym na planie wydłużonego trapezu. Charakterystyczne dla niej są murowane, dwukondygnacyjne pomieszczenia, które zostały zmodyfikowane podczas rewitalizacji w latach 1948–1952, kiedy to usunięto jedną kondygnację. Elewacja budynku jest skromna, z manierystycznym portalem drzwiowym i ozdobnymi oknami z żelaznymi kratami. We wnętrzach znajdują się piec, arkadowe wnęki i drewniane stropy belkowe. Budynek ma bogatą historię, wynikającą z połączenia dwóch wcześniejszych obiektów: szkoły parafialnej oraz infirmerii wikariuszy. Jego fundacja związana jest z postacią Marcina Łyczki, prepozyta tarnowskiego, a pierwsze wzmianki na jego temat pochodzą z końca XVI wieku. W XVIII wieku kamienica stała się częścią akademii, a w XIX wieku pełniła funkcje edukacyjne, aż do momentu jej złego stanu technicznego. Po II wojnie światowej budynek został przystosowany na muzeum, a w 1991 roku wpisano go do rejestru zabytków. Współcześnie w akademioli mieści się Muzeum Diecezjalne, eksponujące małopolską sztukę gotycką. Ciekawostką jest, że wnętrze budynku utrwalił w swoich szkicach Stefan Matejko, bratanek Jana Matejki.

Dom Mikołajowski w Tarnowie, znany również jako kamienica Koruszowska, to zabytkowy obiekt o charakterze gotycko-renesansowym, wzniesiony w XVI wieku, uznawany za najstarszą kamienicę w mieście. Zlokalizowany przy placu Katedralnym, budynek ma dwukondygnacyjną strukturę, zmiksowane układy konstrukcyjne oraz pełne podpiwniczenie. Architektura obiektu проявia many cechy gotyckie, takie jak obramienia okien i portali wykonane z piaskowca, oraz sklepienia kolebkowe w piwnicach. Wnętrza zdobią gotycko-renesansowe portale, a w jednej z izb zachowały się XVI-wieczne polichromie. Kultura użytkowa budynku była różnorodna; przez wieki pełnił funkcje mieszkalne dla duchowieństwa, szkół oraz służył jako siedziba Muzeum Higieny i Powiatowego Ośrodka Zdrowia. W XIX wieku był miejscem edukacji, a w XX wieku przeszedł liczne rewitalizacje, które miały na celu przystosowanie do funkcji muzealnych. W 1991 roku został wpisany do rejestru zabytków. Jego fasada jest skromna, trójosiowa, pozbawiona dekoracji, jednak portal wejściowy jest bogato zdobiony, zawierając m.in. wizerunek herbu Kościesza. W budynku eksponowane są zbiory sztuki ludowej oraz religijnej, w tym paramenty kościelne z różnych epok. Ciekawostką jest, że dom był przez lata przedmiotem wielu transakcji i zmian własności, co świadczy o jego znaczeniu w lokalnej historii.

Zamek Tarnowski, usytuowany na Górze św. Marcina w Tarnowie, jest obiektem o bogatej historii sięgającej średniowiecza. Zbudowany w latach 1328-1331 przez Spicymira Leliwitę, stał się rezydencją właścicieli Tarnowa oraz centrum administracyjnym dóbr tarnowskich. Zamek był jednym z największych w Polsce, posiadającym cechy zarezerwowane dotąd dla zamków monarszych, takie jak kaplica czy cylindryczna wieża główna. W XIV wieku był stopniowo rozbudowywany, a jego obronność wzmocniono w XV wieku poprzez dodanie murowanych elementów. W XVI wieku hetman Jan Amor Tarnowski zrealizował renesansową przebudowę zamku, a jego wnętrza stały się ważnym ośrodkiem kultury polskiego odrodzenia, z bogatą biblioteką. Zamek przeszedł w ręce Zofii Ostrogskiej, jednak w wyniku zawirowań politycznych i konfliktów z sąsiadami, był wielokrotnie zdobywany i rabowany. W XVII wieku zamek nadal był znaczącym obiektem, przy czym jego struktura w tym czasie obejmowała zarówno murowane, jak i drewniane zabudowania. Po XVII wieku zamek zaczął podupadać; jego funkcje przeniosły się do drewnianych dworów, a na początku XVIII wieku zamek został ostatecznie opuszczony. W XVIII wieku z ruin wydobywano materiały budowlane dla miejscowych kościołów, a w XIX wieku pojemniki zamku wykorzystywane były jako prochownie. XX wiek przyniósł kilka prób uratowania ruin, w tym darowiznę terenu z ruinami dla miasta przez księcia Romana Sanguszkę. W latach 1939-1985 przeprowadzono badania archeologiczne, odkrywając wiele fragmentów zamku, w tym dobrze zachowane elementy fortyfikacji z XVI wieku. Zamek Tarnowski, dziś w stanie ruiny, jest nie tylko świadkiem burzliwej historii regionu, ale również cennym elementem dziedzictwa kulturowego Polski, związanego z działalnością wielu znanych postaci historycznych. Ciekawostką jest, że do zamku przybywały znane postacie, w tym monarchowie, co podkreślało jego znaczenie w kontekście politycznym i kulturalnym. Organizowane współcześnie turnieje rycerskie i wydarzenia kulturalne odzwierciedlają ducha dawnej historii i dążenie do rewitalizacji tego niezwykłego miejsca.

Scholasteria w Tarnowie, znana również jako dom rektora czy dom kapitulny, to zabytkowy budynek z II połowy XVI wieku, położony przy placu Katedralnym 5. W swojej historii pełnił różne funkcje, w tym mieszkalne dla rektora szkoły parafialnej oraz dyrektora austriackiego gimnazjum. Obecnie jest siedzibą tarnowskiego Muzeum Diecezjalnego. Niewiele wiadomo o jego dokładnej dacie budowy, którą szacuje się na lata między 1559 a 1597 rokiem. Pierwotnie budynek mógł być zamieszkiwany przez rektora, a później przekształcono go na rezydencję prałata kanclerza oraz dla uczniów małej akademii. Po I rozbiorze Polski w 1772 roku budynek przeszedł na własność funduszu religijnego, a od XIX wieku był dostosowywany do potrzeb edukacyjnych. W latach 1948–1952 przeszedł gruntowną rewitalizację, która doprowadziła do jego przystosowania dla celów muzealnych. W 1991 roku został wpisany do rejestru zabytków. Architektonicznie, scholasteria jest przykładem XVI-wiecznego budownictwa murowanego, dwukondygnacyjnego, o planie kwadratu. Wyróżnia się nietynkowanymi ścianami z cegły oraz skromnymi dekoracjami jak portal wejściowy z kamiennym obramowaniem. Wnętrze zawiera sklepienia kolebkowe oraz niskie pomieszczenia z charakterystycznymi szerokimi podokiennymi ławami i kaflowymi piecami. Budynek jest także ciekawym obiektem ze względu na odkrycie XVI-wiecznych elementów architektonicznych podczas prac renowacyjnych. W muzeum eksponowane są wyjątkowe zbiory, w tym obrazy ludowe malowane na szkle. Scholasteria stanowi istotny element kulturalny i historyczny Tarnowa, będąc świadkiem wielu ważnych wydarzeń w historii miasta.

Muzeum Diecezjalne w Tarnowie, założone 25 października 1888 roku przez ks. Józefa Bąbę, jest najstarszą tego typu placówką w Polsce. Jego siedziba znajduje się w zespole zabytkowych kamienic XVI wieku przy placu Katedralnym, w sąsiedztwie tarnowskiej katedry. Muzeum posiada liczne oddziały, w tym parakialne w miastach takich jak Bobowa, Chełm, Grybów czy Krynica, a także Ośrodek Sztuki Ludowej im. Ks. Edwarda Nitki w Paszynie. Główne zbiory muzeum dzielą się na cztery działy: zabytki sztuki cechowej, tkaniny kościelne, sztukę ludową oraz dzieła z przełomu XIX i XX wieku. Wśród eksponatów znajduje się gotycka rzeźba głowy św. Jana Chrzciciela z XIII wieku, uznawana za najstarszy skarb muzeum. Historia muzeum odzwierciedla zmiany w polskiej kulturze oraz wartościach artystycznych – w latach 1931–1940 zbiory byly wystawiane w ratuszu, a następnie przeniosły się do obecnej lokalizacji. W 1957 roku muzeum wzbogaciło się o dar Norberta Lippóczego, co wzbogaciło jego kolekcję o hafty, ceramikę i obrazy malowane na szkle. Kamienica, w której się mieści, znana była jako Akademiola, będąca niegdyś filią Uniwersytetu Krakowskiego. Tarnowskie Muzeum Diecezjalne jest nie tylko ważnym miejscem dla zbiorów sakralnych, ale także centrum promocji kultury i sztuki lokalnej.

Cmentarz żydowski w Tarnowie, położony przy ul. Szpitalnej, to jeden z najstarszych i największych cmentarzy żydowskich w południowej Polsce, którego historia sięga przynajmniej 1581 roku. Na obszarze 3,2 ha znajduje się około trzech tysięcy zachowanych nagrobków, z najstarszym pochodzącym z 1667 roku. Nekropolia ma duże znaczenie historyczne, zwłaszcza w kontekście Holokaustu, gdyż podczas zagłady Żydów tarnowskiego getta życie straciło około 25 tysięcy osób, a ich masowa mogiła znajduje się tuż za oryginalną, historyczną bramą, która została przeniesiona do Muzeum Holokaustu w Stanach Zjednoczonych. W 1946 roku Dawid Beckert postawił w tym miejscu pomnik w kształcie złamanej kolumny, nawiązujący do zniszczonej Nowej Synagogi. Cmentarz od lat przechodził różne etapy renowacji. W 1988 roku powstał Komitet Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, który zainicjował prace porządkowe, a w latach 2000 i 2018–2019 prowadzono dalsze prace oczyszczające. Na kwaterze wojskowej odnowiono 27 nagrobków żołnierzy zmarłych podczas I wojny światowej, a badania geologiczne wykazały, że na nekropolii spoczywa ponad 11 tysięcy osób. Niestety, w czerwcu 2020 roku cmentarz został zaatakowany przez wandali, którzy umieścili obraźliwe hasła, co stanowi smutny przykład na ciągłość antysemityzmu. Cmentarz stanowi istotny element kulturowego dziedzictwa Tarnowa, gdzie zachowały się nie tylko nagrobki, ale również tradycje i pamięć o społeczności żydowskiej, która przez wieki współtworzyła ten region.