Przemyśl - miejsca które warto zwiedzić

Przemyśl, położony w południowo-wschodniej Polsce, jest jednym z najstarszych miast regionu Podkarpacia, istniejącym już w X wieku. Znany w historii jako ważny gród czerwieński, był miejscem rywalizacji między Polską, Rusią i Węgrami. W przeszłości Przemyśl był stolicą niezależnego księstwa oraz częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów, co wpłynęło na jego rozwój kulturowy i architektoniczny. Miasto posiada wiele zabytków, w tym Zamek Kazimierzowski, pałac Lubomirskich oraz liczne kościoły o różnorodnych stylach architektonicznych, w tym archikatedrę rzymskokatolicką oraz cerkwie greckokatolickie i prawosławne. Przemyśl to również ważny ośrodek kulturalny, organizujący rozmaite festiwale, w tym Wielokulturowy Festiwal „Galicja” i Dni Patrona Miasta „Wincentiada”. Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej oraz Muzeum Dzwonów i Fajek są istotnymi punktami na kulturalnej mapie miasta. Miasto przez wieki było domem dla różnych narodowości, co doprowadziło do powstania bogatej mozaiki kulturowej. Ciekawostką jest, że Przemyśl był świadkiem jednego z najdłuższych oblężeń I wojny światowej. Obecnie, z populacją wynoszącą ponad 56 tysięcy mieszkańców, Przemyśl pełni ważną rolę jako węzeł komunikacyjny oraz ośrodek administracyjny, a także centrum regionalnych instytucji kultury i edukacji.

Pałac Lubomirskich w Przemyślu to zespół pałacowy i folwarczny wybudowany w latach 1885-1887 z inicjatywy księcia Hieronima Adama Lubomirskiego, według projektu architekta Maksymiliana Nitscha. Pałac, zbudowany w eklektycznym stylu, łączy elementy neobarokowe, neogotyckie i neoromańskie, zaprojektowany na planie prostokąta z ryzalitami i ośmiobocznymi basztami, w tym z dominującą okrągłą wieżą. Do pałacu przylegał siedmiohektarowy park z stawem oraz folwark, który zajmował się hodowlą koni. Historia Bakończyc, gdzie znajduje się pałac, sięga XIV wieku, kiedy to założono tam zwierzyniec. Z biegiem czasu obszar przeszedł wiele zmian, w tym wojny, które znacząco wpłynęły na rozwój miejscowości oraz stanu pałacu. W XVIII wieku Bakończyce stały się letnią rezydencją starosty przemyskiego, a w XIX wieku trafiły w ręce Lubomirskich. Po I wojnie światowej pałac został częściowo zniszczony, a II wojna światowa spowodowała, że obiekt znalazł się pod kontrolą różnych wojsk. Ostatnia właścicielka, Karolina Lubomirska, zmarła bezpotomnie, a po wojnie budynek został zaadaptowany na cele edukacyjne, najpierw jako siedziba technikum rolniczego, a obecnie jako część Państwowej Wyższej Szkoły Wschodnioeuropejskiej. W ciekawostkach warto zaznaczyć, że pomimo zniszczeń, pałac przetrwał do dziś, a jego otoczenie zostało przekształcone w nowoczesne zaplecze edukacyjne, co łączy tradycję ze współczesnością.

Archiwum Państwowe w Przemyślu, utworzone w 1874 roku, jest miejscem o bogatej historii i znaczeniu kulturalnym. Początkowo działające jako archiwum miejskie, przechowywało dokumenty od czasów lokacji miasta na prawie magdeburskim. Istnienie archiwum odnotowano już w 1635 roku, kiedy to dokumenty miejskie były przechowywane w siedzibie Rady Miejskiej, a później, przez zaboru austriackiego, w magistracie i Sądzie Obwodowym. W 1874 roku akta miejskie zwrócono miastu, a Mieczysław Błażowski został pierwszym archiwariuszem miejskim, który opracował ważne katalogi z tego okresu. W czasie I wojny światowej archiwum zaczęło podlegać Towarzystwu Przyjaciół Nauk, co przyczyniło się do jego popularyzacji wśród badaczy i historyków. Po wojnie, archiwum przetrwało trudne czasy II wojny światowej, w trakcie której zbiory były wielokrotnie wywożone. Ostatecznie w 1947 roku zbiory powróciły do Przemyśla, a po wojnie archiwum wzbogaciło się o nowe akta z Województwa Rzeszowskiego. W 1951 roku stało się Oddziałem zamiejscowym Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Rzeszowie, a w 1976 roku, po utworzeniu województwa przemyskiego, uzyskało status Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Przemyślu. Po licznych zmianach lokalowych, w tym przejęciu budynków po cerkwi bazyliańskiej, archiwum osiedliło się w nowej siedzibie w 1996 roku. Obecnie, po wprowadzeniu cyfryzacji, archiwum udostępnia swoje zbiory online, co umożliwia szerszy dostęp do materiałów historycznych. Archiwum było prowadzone przez wielu archiwariuszy i dyrektorów, z których każda kadencja miała wpływ na rozwój instytucji. Ciekawostką jest, że mimo burzliwej historii, archiwum wciąż zachowuje funkcję kluczowego miejsca dla badań nad historią regionu, a jego zbiory obejmują różnorodne dokumenty, świadczące o bogatej tradycji kulturowej Przemyśla.

Zamek Kazimierzowski w Przemyślu, położony na Wzgórzu Zamkowym na wysokości 270 m n.p.m., jest przykładem renesansowej architektury zamkowej. Jego początki sięgają lat 1340 za panowania Kazimierza Wielkiego, kiedy to wzniesiono pierwszy murowany zamek w miejscu wcześniejszego grodziska. Styl gotycki, w jakim został zbudowany, uwidacznia się w zachowanej ostrołukowej bramie wjazdowej. Zamek przeszedł wiele modernizacji, zniszczeń oraz odbudów. Po najazdach Wołochów w 1498 roku, zamek został częściowo uszkodzony. W latach 1514-1553 Piotr Kmita Sobieński przekształcił go, wzmacniając obronność i budując basteje, co nadało mu plan czworoboku z okrągłymi basztami. Kolejne przebudowy miały miejsce w XVII wieku, z najważniejszą pod kierunkiem Galeazza Appianiego, który wzniósł nowe, mieszkalne skrzydło oraz podwyższył istniejące baszty. W 1678 roku zorganizowano zbrojownię, a w drugiej połowie XVII wieku kontynuowano prace mające na celu wzmocnienie obrony. W XVIII wieku podjęto decyzję o znacznej zmianie układu zamku – zburzono część murów i baszt. Od XIX wieku zamek służył jako siedziba Przemyskiego Towarzystwa Dramatycznego „Fredreum”. Na przełomie XX i XXI wieku prowadzone były prace rekonstrukcyjne, w wyniku których odsłonięto fundamenty romańskiej rotundy i palatium z czasów Bolesława Chrobrego. W 2012 roku rozpoczęto działania mające na celu wyeksponowanie odkrytych reliktów, w tym romańskiej bazyliki trzynawowej. Zamek Kazimierzowski nie tylko stanowi ważny element architektury regionalnej, lecz także jest nośnikiem historii, kultury i tradycji Przemyśla, przyciągając uwagę turystów oraz historyków. Elementy obecności kulturalnej oraz historycznej czynią go wyjątkowym miejscem, które na przestrzeni wieków przeszło przez liczne etapy ewolucji architektonicznej i społecznej.

Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, założone w 1909 roku z inicjatywy lokalnych działaczy, ma bogatą historię oraz wartościowe zbiory. Uroczyste otwarcie miało miejsce 10 kwietnia 1910, a jego zalążkiem była kolekcja prywatna Kazimierza i Tadeusza Osińskich oraz dary społeczne. W 1921 roku placówka przyjęła nazwę Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej. W okresie międzywojennym zmagała się z problemami finansowymi i lokalowymi, a po II wojnie światowej, w 1946 roku, otrzymała budynek po biskupstwie greckokatolickim. W 2008 roku zakończono budowę nowego gmachu muzeum, zaprojektowanego przez KKM Kozień Architekci, który był jednym z polskich kandydatów do prestiżowej Nagrody im. Miesa van der Rohe 2009. Muzeum gromadzi zbiory m.in. związane z pracą profesora Rudolfa Weigla, w tym elementy wyposażenia laboratorium oraz publikacje. W 2016 roku rozpoczęła działalność Scena Bunkier, która prezentuje spektakle, koncerty oraz spotkania z twórcami. Muzeum ma także dwa oddziały: Muzeum Dzwonów i Fajek, istniejące od 2001 roku w Wieży Zegarowej, oferujące ekspozycje związane z fajkarstwem i ludwisarstwem, oraz Muzeum Historii Miasta Przemyśla, otwarte w 2005 roku w XVI-wiecznej kamienicy Brzykowskiej. Ciekawe jest, że Wieża Zegarowa, w której mieści się jedno z oddziałów, posiada dwa tarasy widokowe. Muzeum stanowi ważny punkt na kulturalnej mapie Przemyśla, łącząc elementy historyczne, architektoniczne oraz kulturalne, a jego działania wzbogacają lokalną społeczność.

Przemyśl Główny to zabytkowa stacja kolejowa położona w centrum Przemyśla, w województwie podkarpackim, klasyfikowana jako dworzec regionalny. Jej budowa miała miejsce w latach 1859–1860, a otwarcie odbyło się 4 listopada 1860 roku. Architektonicznie stacja wyróżnia się neobarokowym stylem, który został jej nadany podczas przebudowy w 1895 roku. Przez lata przechodziła liczne remonty, m.in. w 1922, 1959 oraz od 1988 do 1995 roku. W latach 2010–2012 dworzec przeszedł gruntowny remont za około 25 mln zł, przywracając mu historyczny wygląd sprzed wieku, w tym malowidła Mariana Strońskiego oraz bogato zdobiony hol główny, którego plafony ozdabiają prace Feliksa Wygrzywalskiego i Jana Talagi. Stacja jest jedną z najbardziej okazałych budowli na linii kolejowej łączącej Kraków ze Lwowem, będącej niegdyś częścią Kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika. Przemyśl Główny pełni również funkcję polsko-ukraińskiego pasażerskiego przejścia granicznego, co podkreśla jej znaczenie w transporcie międzynarodowym. W historii stacji wyróżniają się takie relacje jak ekspres „Małopolska” do Gdyni, nocny „Lwów Express” oraz pociąg pospieszny „Przemyślanin” do Świnoujścia, który był najdłuższym połączeniem kolejowym w Polsce, pokonującym 1008 km w niecałe 18 godzin, co sprawiło, że nazwano go polskim Orient Expressem. Stacja z uwagi na swoje walory architektoniczne i historyczne stanowi nie tylko ważny punkt komunikacyjny, ale także kulturalne dziedzictwo regionu.

Schron Kierowania Obroną Cywilną w Przemyślu, zbudowany w 1966 roku w ramach akcji "Tysiąc szkół na Tysiąclecie Państwa Polskiego", stanowi istotny przykład architektury obronnej z czasów PRL. Obiekt, o powierzchni 177,98 m², zawiera szereg pomieszczeń technicznych, socjalnych oraz sypialnych dla załogi, posiada własne źródło zasilania i system wentylacji, co świadczy o jego funkcjonalności w sytuacjach kryzysowych. Po zakończeniu jego pierwotnej funkcji w latach 90. schron został przekazany szkole, a w 2016 roku otwarto go jako muzeum, dzięki staraniom Przemyskiego Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznej "X D.O.K.". W obiekcie można zobaczyć eksponaty związane z obroną cywilną i wojskiem, takie jak przyrządy dozymetryczne, maski przeciwgazowe oraz umundurowanie. Ciekawostką jest fakt, że schron był miejscem podejmowania decyzji o ewentualnej ewakuacji regionu, co w historycznym kontekście podkreśla jego znaczenie w czasach zimnej wojny. Ponadto, schron oferuje escape room, który pozwala uczestnikom na zabawne doświadczenie w klimacie obrony cywilnej. W 2018 roku wzięto też udział w akcji Noc Fortyfikacji, co dodatkowo wzbogaca jego ofertę kulturalną. Obiekt, poprzez swoje funkcje edukacyjne i rekreacyjne, łączy w sobie aspekty historyczne z nowoczesną formą spędzania czasu, przyciągając jednocześnie turystów i lokalną społeczność.

Most kolejowy w Przemyślu, znany również jako most Tadeusza Porembalskiego, to charakterystyczna konstrukcja kratownicowa usytuowana na rzece San, łącząca stacje Przemyśl Główny i Przemyśl Zasanie. Został zbudowany w 1860 roku w związku z budową linii kolejowej łączącej Wiedeń z Lwowem, a w obecnej formie istnieje od 1891 roku. Jest on jedną z nielicznych budowli w Polsce, której projekt pochodzi z biura Gustave'a Eiffla. W trakcie swojej historii most był wielokrotnie niszczony i odbudowywany. W marcu 1915 został wysadzony przez Austriaków, a następnie odbudowany w 1916 roku. Po zakończeniu I wojny światowej most był świadkiem walk polsko-ukraińskich. W 1939 roku, podczas ataku ZSRR na Polskę, most wizytował Nikita Chruszczow, co podkreślał jego strategiczne znaczenie. W wyniku Paktu Ribbentrop-Mołotow most stał się przejściem granicznym między strefą niemiecką a radziecką. W czerwcu 1941 roku stał się miejscem zaciętych walk niemiecko-radzieckich. W 1944 roku, kiedy most był przygotowywany do zniszczenia, został uratowany przez żołnierzy Armii Krajowej, którzy zneutralizowali większość ładunków wybuchowych. Po II wojnie światowej most został naprawiony, a w najnowszych latach przeszły modernizację, co zaowocowało oddaniem do użytku nowych torów na nowym moście w 2023 roku. Warto również zaznaczyć, że nieczynne mosty będą zachowane ze względu na ich walory zabytkowe – jeden z nich ma być przekształcony w ciąg pieszo-rowerowy, a drugi będzie wykorzystywany przez Muzeum Ziemi Przemyskiej. Most pełni więc nie tylko funkcje komunikacyjne, ale również odgrywa ważną rolę w zachowaniu lokalnego dziedzictwa kulturowego i historycznego.

Muzeum Historii Miasta Przemyśla to placówka muzealna zlokalizowana w Przemyślu, która jest oddziałem Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Muzeum otworzyło swoje podwoje w 2005 roku, a jego siedziba mieści się w dwóch historycznych kamienicach – Brzykowskiej przy Rynku 9 oraz połączonej z nią kamienicy przy ulicy Serbańskiej 7. Kamienica Brzykowska ma bogatą historię sięgającą początku XVI stulecia, kiedy to była własnością Mikołaja i Anny Karwatów. W XVII wieku dom przeszedł w ręce rodziny Brzyków, co nadało mu nazwę, a Jan Brzyk wzbogacił go o renesansowe elementy architektoniczne, takie jak podcienia i attyka. W XX wieku kamienica uległa ruinie, lecz na początku wieku Tadeusz Bystrzycki przeprowadził jej remont i połączył z sąsiednią posesją. Po II wojnie światowej budynki przeszły w ręce skarbu państwa, a po 1991 roku stały się własnością muzeum, które je zrewitalizowało. Muzeum prezentuje bogatą ekspozycję stałą, w której znajduje się ponad dwa tysiące eksponatów związanych z historią Przemyśla. W reprezentacyjnej „Wielkiej Izbie” na parterze można zobaczyć zrekonstruowany barokowy piec oraz fragmenty szesnastowiecznych polichromii. Na pierwszym piętrze znajdują się odtworzone wnętrza mieszczańskie z przełomu XIX i XX wieku, jak kuchnia, jadalnia czy salon biedermeierowski, a także zakład fotograficzny z czasów Bernarda Hennera. Wyżej, na drugim piętrze, umieszczono wystawę poświęconą twórczości artystycznej Mariana Strońskiego. Muzeum wyróżnia się nie tylko bogatą ofertą wystawową, ale także architektonicznym dziedzictwem kamienic, które są przykładem przemyskiej historii i kultury. To miejsce zachęca do odkrywania lokalnych tradycji i ogólnopolskich kontekstów, a jego zbiory stanowią cenne źródło wiedzy o przeszłości regionu.

Wieża zegarowa w Przemyślu, zlokalizowana przy ulicy Władycze 3, została zbudowana w latach 1775–1777 na fundację biskupa greckokatolickiego Atanazego Szeptyckiego jako dzwonnica dla przyszłej katedry greckokatolickiej. Katedra miała zastąpić wcześniejszą cerkiew z XVI wieku, która mieściła się w miejscu obecnej szkoły podstawowej nr 11. Po I rozbiorze Polski rozpoczęto budowę katedry, która miała być wspierana finansowo przez cesarzową Marię Teresę Habsburg. Niestety, po jej śmierci projekt został porzucony, a zrealizowano jedynie dzwonnicę, która osiągnęła wysokość 34 metrów, posiadając galeryjkę widokową i zegar wieżowy, co przyczyniło się do jej obecnej nazwy. Wieża z czasem zaczęła pełnić funkcję wieży strażniczej dla straży pożarnej i uległa częściowemu zniszczeniu w 1850 roku wskutek pożaru, który zniszczył późnobarokowy hełm. Przechodziła remonty w latach 1925, 1959–1960 oraz 1989–1990. Od 1996 roku wieża służy jako Muzeum Dzwonów i Fajek, oddział Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków 6 czerwca 1983 roku pod numerem A-589. Architektonicznie jest zaawansowanym przykładem późnego baroku, a jego zróżnicowane funkcje w historii miasta podkreślają jego kulturalne znaczenie. Ciekawostką jest, że wieża, mimo niefortunnych losów związanych z budową katedry, przetrwała jako ważny element dziedzictwa Przemyśla.

Pomnik Józefa Szwejka w Przemyślu to rzeźba stworzonej przez Jacka Michała Szpaka, umiejscowiona na rynku miasta. Upamiętnia ona postać z powieści Jaroslava Haška „Przygody dobrego wojaka Szwejka”, której akcja częściowo toczy się w Przemyślu. Rzeźba, odlana w brązie, przedstawia wojaka siedzącego na skrzyni z amunicją, trzymającego kufel piwa oraz fajkę. Insygnia pomnika informują, że jego powstanie było dziełem Przemyskiego Stowarzyszenia Przyjaciół Dobrego Wojaka Szwejka i odbyło się w 2008 roku. Ciekawostką jest to, że w Przemyślu organizowane są coroczne imieniny Józefów i Józefin, które zbierają miłośników postaci Szwejka; wydarzenie to zostało docenione certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej. Pomnik, mimo swojego znaczenia kulturalnego, wzbudza pewne kontrowersje; jego mundur nawiązuje do armii austro-węgierskiej, co jest niezgodne z faktami fabuły, gdzie Szwejk przebrany był za żołnierza rosyjskiego. Ponadto na kuflu umieszczono logo piwa Tyskie, co jest historycznym nieścisłością, gdyż browar w Tychach w czasach powieści znajdował się w Cesarstwie Niemieckim, a nie austro-węgierskim. Pomnik nie tylko stanowi cenny element miejskiego krajobrazu, ale również wywołuje dyskusje na temat historycznej dokładności i koligacji kulturowych.