Pawiak

Pawiak to nieistniejące obecnie więzienie znajdujące się przy ul. Dzielnej w Warszawie, wzniesione w latach 1830–1835 według projektu Henryka Marconiego. Było to pierwsze nowoczesne więzienie w Warszawie, składające się z oddziału męskiego i kobiecego, znanego jako Serbia. Już od 1863 roku Pawiak stał się miejscem osadzenia więźniów politycznych, a w czasie II wojny światowej był największym niemieckim więzieniem politycznym na terytorium okupowanej Polski. W latach 1939–1944 przez Pawiak przeszło około 100 tys. osób, z czego ok. 37 tys. zostało zamordowanych, a 60 tys. przewieziono do obozów koncentracyjnych. Więzienie było miejscem brutalnych zbrodni, egzekucji i represji, a często także skutecznych działań konspiracyjnych. Zorganizowane struktury opozycyjne w ramach ZWZ i AK współpracowały z gronem więźniów, co prowadziło do odbić innych więźniów i wymierzenia sprawiedliwości oprawcom. Pawiak był świadkiem masowych zbrodni, co wywołało ogromne emocje wśród mieszkańców stolicy, co dokumentowały napisy „Pawiak pomścimy” na murach. W 1983 roku Jan Paweł II oddał hołd zamordowanym podczas swojej wizyty. Po wojnie teren Pawiaka stał się miejscem pamięci, a w 1965 roku otwarto Muzeum Więzienia Pawiak. Dziś przypomina o tragicznej historii i okrucieństwie II wojny światowej, a także o dzielnych działaniach ludzi walczących o wolność w obliczu totalitarnego reżimu. W 2005 roku powstał Pomnik Drzewa Pawiackiego, upamiętniający więźniów, a muzeum gromadzi cenne pamiątki oraz informacje o losach osadzonych tam osób. W czasie działalności Pawiaka zdarzały się też brawurowe akcje ratunkowe, które na trwałe zapisały się w pamięci historycznej, podkreślając heroizm ludzi walczących o życie i godność w obliczu mrocznych czasów. Architektura więzienia oraz jego brutalna historia stanowią ważny fragment nie tylko warszawskiej, ale i polskiej tożsamości narodowej.