Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie

Rotunda w Cieszynie to jedyna romańska rotunda w Polsce, datowana na XI lub XII wiek, będąca przykładem jednoabsydowych kościołów wznoszonych w Europie od VIII do XIII wieku. Architektonicznie charakteryzuje się orientacją, wewnętrzną średnicą nawy wynoszącą 640 cm oraz półkolistą absydą o średnicy 140 cm. Budowla, wzniesiona z kamienia wapiennego w wątku opus emplectum, ma mury o grubości około 100 cm oraz kopułę utworzoną z pierścieniowo ułożonych płaskich kamieni. Historia rotundy sięga czasów grodzisk cieszyńskich; pierwsze wzmianki o jej istnieniu pojawiają się w dokumentach z 1155 roku oraz 1223, kiedy to wspominano o funkcjonującej tam ecclesiae sancti Nicolai. W miarę upływu czasu budowla służyła nie tylko kasztelowi, ale także mieszkańcom regionu. W XIV wieku rotunda przeszła gruntowną przebudowę na zamek, wprowadzono m.in. gotyckie okna. W ciągu wieków świątynia była wielokrotnie dotykana pożarami. Po wojnie trzydziestoletniej straciła funkcję sakralną i popadła w ruinę, a jej otoczenie przekształcono w romantyczny ogród. W XX wieku brano pod uwagę reromanizację, która miała miejsce w latach 1949-1955, a ostateczne przywrócenie funkcji sakralnych miało miejsce 6 grudnia 1997 roku. Warto dodać, że rotunda została poddana różnorodnym badaniom archeologicznym, które ujawniły wiele jej pierwotnych elementów oraz przeprowadzano liczne prace konserwatorskie. Ciekawostką jest, że dziś odbywają się w niej msze raz do roku, w dniu św. Mikołaja, którego kult związany jest z początkami chrześcijaństwa w regionie. Rotunda została również uwzględniona na polskim banknocie o nominale 20 zł. Z uwagi na swoje znaczenie architektoniczne i historyczne, a także bogaty dorobek kulturalny, rotunda w Cieszynie stanowi ważny element dziedzictwa architektonicznego Polski i jest miejscem licznych badań oraz wydarzeń kulturalnych.