Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna

Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna, znana jako Sztolnia Królowa Luiza, to wyjątkowy podziemny kanał wodny zbudowany w latach 1800-1869 na Górnym Śląsku, mający długość 14,25 km. Stworzona głównie na potrzeby kopalni węgla Królowa Luiza, była największą budowlą hydrotechniczną w europejskim górnictwie węglowym. Zaprojektowana przez Friedricha Wilhelma von Redena i Johna Baildona, wzorowana na podobnych konstrukcjach w Anglii i na Węgrzech, sztolnia miała na celu odwodnienie kopalń oraz transport urobku do huty w Gliwicach. Budowę rozpoczęto w 1799 roku, a sztolnia była wydobywana ręcznie z wykorzystaniem 22 świetlików, osiągając spadek 12,35 metra. Całkowity koszt budowy wyniósł ponad 889 tys. talarów. Choć transport węgla łodziami zaczęto już w 1806 roku, rozwój nowoczesnych maszyn parowych w drugiej połowie XIX wieku sprawił, że sztolnia straciła na znaczeniu. Do 1953 roku była wykorzystywana jako kolektor ściekowy, aż do jej całkowitego zamknięcia. Po latach zaniedbań, w 1998 roku rozpoczęto prace rewitalizacyjne mające na celu udostępnienie sztolni turystom. W 2017 roku otwarto turystyczny odcinek o długości 1,5 km, a w 2018 roku udostępniono kolejny fragment z podziemnym spływem. Sztolnia to nie tylko przykład inżynierii hydrotechnicznej, ale także ważny element lokalnej historii i kultury, który pozwala wgłębić się w dziedzictwo górnictwa węgla kamiennego na Śląsku.